ANTROPOLOG, PODRÓŻNIK, FILOZOF, SOCJOLOG, RELIGIOZNAWCA
Bronisław Malinowski urodził się w 1884 roku w Krakowie. Ukończył filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po obronie tytułu doktora w Polsce wyjechał do Londynu, gdzie kształcił się i wykładał jednocześnie w London School of Economics. Według Słownika Podróżników Polskich Słabczyńskich jego zainteresowania naukowe zmieniły się po przeczytaniu książki angielskiego etnologa J. G. Frazera „Złota gałąź” W swojej działalności naukowej był prekursorem badań terenowych i wnikliwej znajomości faktów, następstwem czego, analizował zagadnienia dotyczące kultury ludzkiej w zakresie antropologii. Przy jego udziale wyodrębniona została antropologia społeczna obejmująca badania kultur społeczeństw tradycyjnych, szczególnie pierwotnych. Badania terenowe polegały na długotrwałym i głębokim przebywaniu z wybraną społecznością. Dało to podstawy teorii funkcjonalistycznej. Malinowski był członkiem Królewskiego Instytutu Antropologicznego w Londynie.
Zasięg terytorialny podróży Bolesława Malinowskiego obejmował wszystkie zamieszkałe części świata. Choć większość badań i publikacji poświęcona jest wyspom Melanezji, to podróżował on po całej Europie, Weimarze szukając śladów Goethego, Azji Mniejszej i Afryce Północnej. Jak sam pisał w swoim dzienniku: „Spędziłem prawie rok w krajach muzułmańskich: dziewięć miesięcy w Afryce Północnej i dwa w Turcji. Potem były moje doświadczenia śródziemnomorskie i dwa lata na wyspach Kanaryjskich.” W Ameryce Północnej odwiedził Kalifornię, Nowy Meksyk i Arizonę, w której przeprowadził badania wśród Indian Hopi. Z pracami nad kulturą Hopi związane były również wyjazdy do Meksyku (1940/1941), gdzie prowadził badania nad Indianami Zapotekami w stanie Oaxaca. Zwiedzając Amerykę był również kilka razy na Kubie. W latach 1930-1937 odbył podróże do Kenii, Tanganiki, Zambii i Suazi. W południowej i wschodniej Afryce „badał takie plemiona, jak Swazi, Bemba, Dżaga, Massajowie, Kikujowie i Maragali. Mógł wówczas porównać te ludy pasterskie i rolnicze z ludami Australii i Oceanii.”[1] Wielokrotnie spędzał dużo czasu ze swoją rodziną we włoskim miasteczku Soprabolzano w prowincji Bolzano, gdzie do dzisiaj mieszka jego córka Helena.
Dla Malinowskiego podstawą prac badawczych były nie wykorzystywane do tej pory metody kwerendy literatury oraz analizy publikacji, ale metoda obserwacji uczestniczącej, którą wykorzystał i opracował w trakcie dwóch podróży na Wyspy Trobriandzkie (1915/196 i 1917/1918). Na podstawie przeprowadzonych badań Malinowski opublikował m. in. Argonauci zachodniego Pacyfiku, a także Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji. Wprowadzenie nowego kierunku poszukiwawczego w badaniach antropologicznych zakończyło się postawieniem postulatów przez badacza dotyczących uchwycenia własnego poglądu tubylca na świat, dostrzeżenie jego poglądów na świat, sposobu myślenia, a także oddzielenie norm, zwyczajów i powszechnych reguł badanych społeczności. Zalecenia w kierunku nowego kierunku badań dotyczyły: założenia stacji badawczej w badanym regionie, znajomości lokalnego języka, opracowania właściwej metodologii oraz przede wszystkim asymilacji w badanym środowisku przy jednoczesnym uszanowaniu praw, reguł, obyczajów i kanonów zachowań. Według Słabczyńskich: „Światu anglosaskiemu wydawał się inicjatorem nowej metody badań terenowych, a mianowicie konieczności zidentyfikowania się na wszelki możliwy sposób z życiem tubylca, spoglądania na świat jego oczami (…) metodę te jednak, wiele lat przedtem stosował już z powodzeniem inny polski badacz Oceanii Jan Kubary.”[2] Fenomen Malinowskiego według Słabczyńskich polegał na jego wybitnych zdolnościach językowych.
Malinowski był podróżnikiem, którego destynacje w latach 1914-1920 stanowiły Australia i Oceania. W jego koncepcji kultury trzonem życia społecznego ludów „dzikich” stanowiło dziedzictwo społeczne oparte na kulturze, mitach, magii, religii i folklorze. Był człowiekiem, który „gardził badanymi przez siebie społecznościami” jak pisze Lidia Kawecka w artykule „Bronisław Malinowski, czyli egoista w krainie dzikich”[3]. W dzieciństwie poznał zakopiański góralski folklor, kulturę i gwarę, kiedy jako dziecko mieszkał w Ponicach koło Rabki. Z Londynu, dzięki pozyskanej kwocie 450 funtów udał się na pierwszą wyprawę do Australii. Do przyznania stypendium przyczyniła się jego publikacja „The Family the Australian Aborigines. A Sociological Study”. Wyjazd do Australii został zaplanowany dzięki polskiej uczonej pracującej na Oxfordzie Marii Czaplickiej, która zarekomendowała profesorowi R. R. Marettowi Malinowskiego, jako sekretarza. W pierwszej podróży towarzyszył mu przyjaciel Stanisław Ignacy Witkiewicz. Razem wzięli udział w kongresach naukowych w Adelaide i Melbourne. Tam też zastał ich wybuch I wojny światowej. Malinowski znalazł się w dwuznacznej sytuacji. Polska nie istniała, więc był poddanym Austrii. Sytuacja taka sprawiła, że polski badacz dzięki grzeczności władz australijskich i z ich pomocą zamiast być internowanym, trafił na „zesłanie” na Wyspy Trobrianda, stanowiących archipelag kilkunastu wysp i wysepek koralowych położonych na Morzu Salomona należących do Papui Nowej Gwinei, gdzie prowadził swoje największe badania, m. in. nad ludem Mailu, jak piszą Pilichowie – przeżył wstrząs kulturowy.
Oprócz ekwipunku z żywnością, odzieżą, wyposażeniem mieszkalnym, lekarstw zabrał ze sobą aparat fotograficzny Klimax i specjalnie zamówione notesy z „kremowego papieru bankowego”. W trakcie badań podróżnik żył w środowisku lokalnej społeczności, obserwował ich codzienne życie, w tym kulturę, obrzędy religijne, zwyczaje
i rytuały. W wyniku swoich obserwacji odważył się postulować, że wszystkie kultury są równe, tzn. ani gorsze, ani lepsze. W tamtych czasach było to bardzo odważne stwierdzenie dla naukowca pracującego dla Monarchii Brytyjskiej. Przez cały czas Malinowski prowadził dzienniki, które zostały opublikowane w 1967 roku. Zmieniły one pogląd na badacza mimo jego fundamentalnych zasług dla nauki. „Świetnie wykształcony, mądry, tolerancyjny i ciekawy świata naukowiec okazał się nieprzyjemnym, aroganckim megalomanem, gardzącym badanymi przez siebie społecznościami. Ikona antropologii, autorytet, który całe swe życie poświęcił próbie zrozumienia innego człowieka okazał się znudzonym, skupionym wyłącznie na sobie i swoich potrzebach egoistą.” – pisze Lidia Kawecka.
Najpierw Malinowski poznał Australię, później pojechał do Nowej Gwinei, gdzie stacjonował w Port Moresby nad zatoką Papua. Eksplorował wyspy Toulon, Samarai, Woodlark przez pół roku. Podczas drugiego pobytu na kontynencie australijskim odwiedził oprócz wcześniejszych Adelaide i Melbourne – Sydney, skąd udał się w kolejną wyspiarską podróż przez Samarai, Wyspy D’Entrecasteaux do Triobrianda. Tam osiedlił się największej wyspie archipelagu – Kiriwina w miejscowości Omarakana. Trzecia wyprawa w latach 1917-1918 objął badaniami wszystkie odwiedzane wyspy.
W 1920 roku Malinowski wraz ze swoją żoną chciał powrócić do Polski, ale żal mu było rozstać się z kontaktami naukowymi i pozycją naukową, którą piastował. Odwlekał swój powrót do wolnej ojczyzny. Kłopoty zdrowotne zatrzymały badacza na Wyspach Kanaryjskich, gdzie zamieszkał w Santa Cruz de la Palma. Po powrocie do Londynu został docentem, miał już kolejny doktorat na angielskiej uczelni London Scholl of Economics i jednocześnie wykładowcą w katedrze antropologii Uniwersytetu Londyńskiego. Wykładał również w Genewie, Wiedniu, Rzymie i Oslo.
W publikacji „Odkrycia i wyprawy geograficzne” Bakera opisane są najważniejsze wyprawy wybitnych podróżników począwszy od średniowiecza do połowy XX wieku. Mimo reprezentowania Imperium Brytyjskiego i szczególnych osiągnięć pod hasłem Nowa Gwinea, często terytorium spornym w XIX wieku, autor nie uwzględnił Malinowskiego. W opisie zdobywców Oceanu opisuje wyprawę Charlesa Wilkesa, który odwiedził Tahiti, wyspy Samoa, Australię, Nową Zelandię, wyspy Tonga, Fidżi i Hawaje. Później „powrócił przez Ocean Spokojny do Manili i odbył dalszą podróż do kraju wokół Przylądka Dobrej Nadziei. Towarzyszył mu J. D. Dana, wybitny geolog amerykański (…) Na tej amerykańskiej wyprawie kończy się pierwszy okres morskich odkryć w czasach nowożytnych.” W tym miejscu powołuje się na przypis dokonany na marginesie, że pominął liczne podróże m. in. Beecheya (1826), La Place’a (1837) i Belchera (1840). Dodaje: „W dokładniejszym poznawaniu wysp Oceanii dużą rolę odegrali dwaj Polacy.” Dodaje kilka słów na temat Jana Kubarego i jedno zdanie na temat badań Bronisława Malinowskiego: „Poświęcił się on etnograficznym badaniom wysp Oceanii, w szczególności Trobiand w pobliżu Nowej Gwinei.”[4]
Do końca życia pozostał w Stanach Zjednoczonych, gdzie po wybuchu II wojny światowej wspierał propagandowo swój kraj. Sam o sobie mówił: „Służyłem polskiej nauce zawsze, nie mniej niż inni, tylko inaczej – i dodawał Polakiem nigdy czuć się nie przestałem”. Był jednym z założycieli i prezesem Polskiego Instytutu Sztuki i Nauki w Nowym Jorku stanowiącego Polską Akademię Umiejętności na wychodźctwie.
Po śmierci został okrzyknięty przez amerykańskich, angielskich i australijskich dziennikarzy i uczonych, fenomenem archeologii. J. G. Frezer pisał: „niósł w sobie obietnice jednego z najbardziej kompletnych i najbardziej naukowych opisów, jakie w ogóle kiedykolwiek napisano o społeczeństwie dzikich”. Czasopismo „Oceania” jego książkę nazwało „jednym z pomnikowych dzieł socjologii. Prezes Królewskiego Instytutu Antropologicznego H. T. Braunholtz napisał, że Malinowski „wywarł niewątpliwie głęboki wpływ na myśl etnologiczną naszego wieku”. Natomiast wybitny etnolog i prekursor polskiej socjologii, działacz społeczny i myśliciel marksistowski Ludwik Krzywicki w swoich publikacjach „Dzieła” (9 tomów) i „Wspomnienia” (3 tomy) Bronisława Malinowskiego nawet nie wspomniał.
Bronisław Malinowski jest autorem wielu książek, publikacji, wykładów i recenzji oraz artykułów. Badacz pisał w języku angielskim. W języku polskim ukazały się artykuły w czasopiśmie „Przegląd Socjologiczny”, a także książki: „Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji”, Prawo, zwyczaj, zbrodnia w społeczności dzikich”, „Szkice z teorii kultury”, „Argonauci zachodniego Pacyfiku: relacje o poczynaniach i przygodach krajowców z Nowej Gwinei oraz „Dzieła” – trzynastotomowe wydanie Polskiego Wydawnictwa Naukowego.
[1]Maria i Przemysław Pilichowie, Wielcy polscy podróżnicy, którzy odkrywali świat, Wyd. Muza, Warszawa 2016
[2] Wacław i Tadeusz Słabczyńscy, Słownik podróżników polskich, Wiedza Powszechna, Warszawa 1992
[3] Lidia Kawecka, Bronisław Malinowski, czyli egoista w krainie dzikich, Onet Podróże, 2020 https://podroze.onet.pl/ciekawe/bronislaw-malinowski-antropolog-podroznik-autor-zycia-seksualnego-dzikich/q6n0mxe
[4]J. L. Baker, Odkrycia i wyprawy geograficzne, PWN, Warszawa 1959